είναι η θρησκεία υπεράνω κριτικής;

ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο του Πάσχου Μανδραβέλη (Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 5.2.2006) και δυο σχετικές συζητήσεις (1. στο blog του Ροΐδη και 2. στο blog της coolplatanos).

.~.

Θρησκευτική λογοκρισία


O μεγάλος Βρετανός βιολόγος κ. Ρίτσαρντ Ντόκινς ήταν οργισμένος την επομένη του τρομοκρατικού χτυπήματος στη Νέα Υόρκη. Όχι μόνο για τη φρικιαστική πράξη, αλλά και για το γεγονός ότι οι εξηγήσεις που δίνονται περιτριγυρίζουν το θέμα, αλλά δεν μπαίνουν στην ουσία του. Kαι η ουσία για τον μεγάλο βιολόγο δεν είναι ο θρησκευτικός φανατισμός που προκάλεσε το θάνατο 3.000 ατόμων, αλλά η ίδια η θρησκεία. Kάθε θρησκεία. «Yποσχεθείτε σε ένα νέο άνθρωπο ότι Θάνατος δεν σημαίνει Tέλος κι αυτός πρόθυμα θα σκοτωθεί και θα σκοτώσει», έγραψε.

Σε ένα ηλεκτρονικό φόρουμ διανοουμένων όπου μετέχει (www.edge.org), δήλωσε μπερδεμένος για τη δημόσια συζήτηση, επειδή υπάρχει ένα ταμπού που «απαγορεύει» τις κρίσεις για οποιαδήποτε θρησκευτική άποψη. «Eίμαι μπερδεμένος», έγραψε, «επειδή μας επιτρέπεται να προσβάλουμε οποιαδήποτε πολιτική, οικονομική, μουσική, καλλιτεχνική, λογοτεχνική άποψη, αλλά οι θρησκευτικές απόψεις παραμένουν πάντα στο απυρόβλητο. Ακόμη και από τους άθεους». (Περισσότερα: «Θρησκεία και τρομοκρατία»)

Δεν είχε άδικο. Υπάρχει μια περίεργη σιωπή περί τα Θεία κάθε θρησκείας. Ακόμη και από εκείνους που θεωρούν τις θρησκείες ιδεολογίες σαν όλες τις άλλες, δηλαδή από τους άθεους. Ενώ μπορεί άνετα κάποιος να χλευάσει τον κομμουνισμό, το φιλελευθερισμό, σοσιαλισμό κ.λπ., λογοκρίνεται ή αυτολογοκρίνεται σε σχέση με το χριστιανισμό, τον ισλαμισμό, τον ιουδαϊσμό κ.λπ.

Στο εξαιρετικό βιβλίο του «Θρησκεία εναντίον Τέχνης» (εκδόσεις Πόλις) ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου κ. Σταύρος Τσακυράκης τεκμηριώνει με αποφάσεις δικαστηρίων ότι στην Ευρώπη (και όχι μόνο στην Ελλάδα) η λογοκρισία έργων τέχνης που θεωρούνται ότι προσβάλλουν τα Θεία είναι εκτεταμένη. Υπάρχουν αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που θυμίζουν τον φετβά των Ιρανών Αγιατολάχ εναντίον του κ. Σάλμαν Ρουσντί για το βιβλίο του «Σατανικοί στίχοι». Οποιοδήποτε έργο τέχνης θεωρηθεί ότι προσβάλλει κάποια θρησκεία λογοκρίνεται. Στην Ελλάδα, πέρα από τις γνωστές δικαστικές αποφάσεις (Outlook, «Η ζωή του Ιησού» σε κόμικς κ.λπ.), η θρησκευτική λογοκρισία στον Τύπο είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη. Το άρθρο 14 αναφέρει πρώτο-πρώτο λόγο κατάσχεσης εφημερίδων την «προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας».

Πέρα από τη θεσπισμένη λογοκρισία επί αυτών των θεμάτων υπάρχει και η αυτολογοκρισία των δημιουργών, όπως φάνηκε ξεκάθαρα και στην περίπτωση της δανέζικης εφημερίδας που αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη διότι δημοσίευσε ένα (όχι και τόσο «απρεπές») σκίτσο για τον Μωάμεθ.

Στο ερώτημα γιατί οι θρησκευτικές πεποιθήσεις μένουν στο απυρόβλητο, ακόμη και από τους εχθρούς των θρησκειών, έχουν δοθεί πολλές απαντήσεις. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι για τις θρησκείες χύθηκε αίμα μαρτύρων. Αληθές είναι, αλλά από την άλλη, άνθρωποι έχυσαν το αίμα τους και για μεγάλες ιδεολογίες όπως είναι ο κομμουνισμός. Γιατί μπορεί να γίνει συζήτηση για τα εγκλήματα του κομμουνισμού (όπως έγινε με το αντικομμουνιστικό μνημόνιο) και όχι των θρησκειών; Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η προσβολή των θρησκειών δημιουργεί άλγος στους πιστούς. Κι αυτό είναι αληθές. Αλλά ας σκεφτούμε ότι το ίδιο άλγος νιώθουν και οι κομμουνιστές όταν χλευάζεται η ιδεολογία τους. Ας μην ξεχνάμε ότι κάποιοι από τους «μάρτυρες» της κομμουνιστικής ιδεολογίας είναι ακόμη ζωντανοί και φυσικό είναι να πονάνε περισσότερο όταν χλευάζεται η ιδεολογία για την οποία βασανίστηκαν ή πήγαν στα ξερονήσια.

Αυτή η περίεργη ευρωπαϊκή σιωπή για τα θρησκευτικά θέματα (γιατί στις ΗΠΑ θεσμικά προστατεύεται η ελευθερία του λόγου ακόμη κι όταν προσβάλλονται τα θρησκευτικά «πιστεύω» των ανθρώπων) μάλλον έχει να κάνει με την ιστορική μνήμη της Γηραιάς Ηπείρου. Οι χειρότεροι πόλεμοι που βίωσε η Ευρώπη ήταν θρησκευτικοί. Μετά τη φριχτή αυτή εμπειρία υπάρχει ένα άτυπο modus vivendi, που θέλει να μην αγγίζονται τα θρησκευτικά «πιστεύω» των ανθρώπων, κάτι που εκφράζεται θεσμικά από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, αλλά και στο πεδίο της διανόησης, εξ ου και το παράπονο του κ. Ρίτσαρντ Ντόκινς.

Αν, μάλιστα, δούμε τα πρόσφατα γεγονότα μετά τη δημοσίευση των σκίτσων του Μωάμεθ, ο φόβος κρίσης ή επίκρισης των θρησκευτικών συμβόλων έχει πραγματικές βάσεις. Από τούδε και στο εξής ουδείς μπορεί να κρίνει ή να επικρίνει την ισλαμική θρησκεία. Αλαλάζοντα στίφη θα καίνε πρεσβείες και θα προπηλακίζουν ή θα σκοτώνουν (όπως έγινε στην περίπτωση του Ολλανδού σκηνοθέτη Τέο Βαν Γκονγκ) τους δημιουργούς.