Τα μαύρα πουλιά της καταιγίδας

Ακραία κοινωνικά φαινόμενα στην Ευρώπη με φόντο την παγκόσμια οικονομική κρίση προαναγγέλλει η ανεξέλεγκτη έκρηξη των νέων.

Toυ Πετρου Παπακωνσταντινου

«Αυτά δεν μπορούν να συμβούν εδώ, σ' εμάς» είναι η φράση που ακούγεται στερεότυπα από τα χείλη των εφησυχασμένων, που έχουν χτίσει τα σπίτια τους στην παραλία, λίγο πριν από το τσουνάμι.

Οταν οι πεινασμένοι κατέβαιναν από τις φαβέλες και έκαιγαν το κέντρο του Ρίο ντε Τζανέιρο, οι Αμερικανοί δεν ανησυχούσαν, γιατί δεν είχαν φαβέλες. Οταν οι μαύροι των γκέτο έκαναν γυαλιά καρφιά το Λος Αντζελες, οι Γάλλοι δεν ανησυχούσαν, γιατί σκέφτονταν ότι η κοινωνική Ευρώπη δεν πάσχει από ρατσισμό. Κι όταν τα προάστια του Παρισιού λαμπάδιαζαν, εμείς δεν ανησυχούσαμε, γιατί στην Ελλάδα δεν έχουμε μεταναστευτικά γκέτο. Κάθε φορά που κάποιο δάχτυλο δείχνει το φεγγάρι, είναι πολλοί εκείνοι που προτιμούν να κοιτάζουν το δάχτυλο. Επρεπε το φεγγάρι να ανατείλει άλικο, βαμμένο στο αίμα ενός 15χρονου, για να φωτίσει η νύχτα όλα όσα έκρυβε ένας ψεύτης ήλιος.

Η δολοφονία του περασμένου Σαββάτου πυροδότησε μια μοναδική, στα μεταπολιτευτικά χρονικά, έκρηξη νεανικής οργής με εξεγερτικά χαρακτηριστικά: Εντυπωσιακή μαζικότητα, από την Αθήνα μέχρι την Κέρκυρα και τα Χανιά· αυθορμητισμός, πέρα από κάθε κομματική γραμμή και χειραγώγηση· επιμονή και διάθεση εκδίκησης· συμβολική ή και φυσική βία εναντίον οτιδήποτε προσωποποιεί την οικονομική και πολιτική εξουσία. Οπως και να εξελιχθούν τα πράγματα τα αμέσως επόμενα εικοσιτετράωρα, τίποτα δεν θα είναι όπως πριν για μεγάλα πλήθη νέων ανθρώπων. Οποιος βίωσε την εκκωφαντική σιωπή 70.000 ανθρώπων για περισσότερα από 10 λεπτά, στη μνήμη του Αλέξη, στην αρχή του αγώνα του Παναθηναϊκού, την περασμένη Τρίτη, γνωρίζει για τι πράγμα μιλάμε.

Η Σταματίνα Κανελλοπούλου και ο Ιάκωβος Κουμής σκοτώθηκαν σε μαζική, αντιαμερικανική διαδήλωση, που κατέληξε σε σύγκρουση με τα ΜΑΤ. Η Σωτηρία Βασιλακοπούλου παρασύρθηκε από φορτηγό της βιομηχανίας ΕΤΜΑ, ενώ μοίραζε προκηρύξεις. Ο Μιχάλης Καλτεζάς πυροβολήθηκε στη διάρκεια σφοδρών ταραχών, σε γιορτασμό του Πολυτεχνείου. Αντίθετα, ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος δολοφονήθηκε ένα Σαββατόβραδο σαν όλα τ' άλλα, δι' ασήμαντον αφορμήν. Ηταν γόνος μεσοαστικής οικογένειας των βορείων προαστίων, χωρίς -εξ όσων, τουλάχιστον, γνωρίζουμε- ενεργή συμμετοχή στους αναρχικούς ή οποιαδήποτε άλλη ανατρεπτική ομάδα. Ακριβώς γι' αυτό ταυτίστηκαν μαζί του όχι μόνο φτωχόπαιδα ή «εξτρεμιστές», αλλά και οι γόνοι των μεσαίων στρωμάτων, εν τέλει το κάθε «ήσυχο» παιδί της γενιάς του.

Ωστόσο, αν και το θύμα αποτελούσε ιδανικό «πυροκροτητή», η δολοφονία του δεν θα μπορούσε να προκαλέσει τέτοιας κλίμακας έκρηξη, αν δεν είχε συσσωρευτεί τόσος θυμός στις τάξεις της νεολαίας. Και όχι μόνο. Αρκετοί είπαν κι έγραψαν ότι η νέα γενιά πάντα είναι εύφλεκτη, ότι η εφηβεία έλκεται από την αισθητική της βίας, ότι η κοινωνική ενηλικίωση απαιτεί και κάποιου είδους συλλογική μέθη, που μπορεί να την βρουν στην κατάληψη ή στο «μπάχαλο». Ολα αυτά είναι εντελώς σωστά και εντελώς στερεότυπα, αλλά χάνουν το καινούργιο της σημερινής συγκυρίας: Και το καινούργιο βρίσκεται σε μια μεγάλη, πολλαπλή κρίση πλανητικών διαστάσεων (οικονομική, οικολογική, κοινωνική) που συσσωρεύει ανασφάλειες, άγχη, φόβους και θυμό σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.

Τα «αποβράσματα» του Παρισιού

Ο Σαρκοζί έπαιξε και κέρδισε με την αγανάκτηση των μεσαίων στρωμάτων για τις ταραχές στα προάστια, ακολουθώντας μια πολύ σκληρή γραμμή απέναντι στα «αποβράσματα». Αλλά ο Σαρκοζί είχε απέναντί του μόνο τη νεολαία των μεταναστευτικών γκέτο. Οταν ο τότε πρωθυπουργός Ντε Βιλπέν ήρθε σε σύγκρουση με το σύνολο της μαθητικής και φοιτητικής νεολαίας, με το νόμο για το Συμβόλαιο Πρώτης Απασχόλησης (CPE), έβαλε μόνος του ταφόπλακα στο πολιτικό του μέλλον.

Το κυριότερο, η κρίση που μεσολάβησε από τότε έχει αναστατώσει τη ζωή και τη συνείδηση των νοικοκυραίων. Ο συνταξιούχος που του κόβουν ξαφνικά τα λεφτά του Επικουρικού γιατί τα 'φαγαν στα χρηματιστήρια και ο εμποράκος που του κόβουν την πίστωση ακριβώς τη στιγμή που τη χρειάζεται, μισούν τις τράπεζες ίσως όσο και το «Μπλακ Μπλοκ». Οι αντιδράσεις ηλικιωμένων κατοίκων από τα μπαλκόνια των Εξαρχείων και του Παλαιού Φαλήρου εναντίον ανδρών των ΜΑΤ δεν είναι κάτι που μπορεί να περάσει απαρατήρητο.

Οποιος κρατάει μια απόσταση από το αντικείμενο, βλέπει καλύτερα. Αρκετοί ξένοι δημοσιογράφοι είδαν τα γεγονότα με πιο καθαρή ματιά από τη δική μας, που εμποδιζόταν από δάκρυα, καπνούς και δακρυγόνα. Ενας από αυτούς, ο Σάντρο Βιόλα της ιταλικής «Ρεπούμπλικα», έγραψε ότι οι ταραχές της Ελλάδας ήταν η πρώτη, αλλά όχι η τελευταία εξέγερση στην Ευρώπη μετά την έκρηξη της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης. Πραγματικά, η «κλιματική αλλαγή» στο οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον της Δύσης εγκυμονεί ακραία κοινωνικά φαινόμενα και η συμπεριφορά της νεολαίας αποτελεί το ευαίσθητο βαρόμετρο, που προμηνύει την καταιγίδα.

Στροφή στην τυφλή βία

Και οι βανδαλισμοί; Η τυφλή βία; Το πλιάτσικο; Μπορεί κανείς να τα προσπεράσει στο όνομα οποιασδήποτε ευαισθησίας και ανοιχτού πνεύματος; Οχι βέβαια. Αλλά και δεν μπορεί να ξεμπερδέψει κανείς με έναν αφορισμό των «γνωστών αγνώστων» - είτε τους θεωρεί απλώς ανθρώπους του «παρακράτους», όπως ένα ορισμένο τμήμα της Αριστεράς, είτε τους βλέπει ως φυτώριο αντάρτικου των πόλεων, όπως κάποιοι πολιτικοί των κομμάτων εξουσίας, στην Ελλάδα, στη Γαλλία και αλλού.

Ασφαλώς και παρακρατικοί μηχανισμοί και τρομοκρατικές οργανώσεις υπήρξαν και μπορεί να υπάρξουν στο μέλλον. Αλλά δεν λειτουργούν εν κενώ, ερήμην του κάθε φορά κοινωνικού και πολιτικού περιβάλλοντος - διαφορετικά, η ιστορία θα ήταν απλώς μια διαδοχή συνωμοσιών. Οποιος έχει μάτια βλέπει ότι, για πρώτη φορά από τη μεταπολίτευση, διαμορφώνεται ένα μαζικό κομμάτι «άγριας νεολαίας». Δεν μιλάμε για τους συνήθεις «αντιεξουσιαστές», αλλά για τους νέους που είναι πιο πιθανό να τους συναντήσουμε στο Πέραμα παρά στο Ψυχικό, που βλέπουν το μέλλον σαν ένα μικρό παραθυράκι, χτισμένο με τούβλα, που δεν διακρίνουν, στα υπάρχοντα κόμματα και συνδικάτα, όχι κάποια «εφικτή, εναλλακτική πολιτική», αλλά ούτε καν μια κοινωνική ουτοπία της προκοπής. Η στροφή τους στην τυφλή βία είναι δείγμα όχι δύναμης, αλλά απελπιστικής αδυναμίας. Δεν είναι τόσο ότι καίνε, όσο ότι είναι έτοιμοι να καούν, να λαμπαδιάσουν σαν το δέντρο της πλατείας Συντάγματος, γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος να φωνάξουν ότι υπάρχουν πραγματικά.

Η κουκούλα της κράτους

Να εξηγούμαστε για να μην παρεξηγούμαστε. Καμιά κοινωνική αδικία δεν μπορεί να δικαιώσει την τυφλή, καταστροφική και αυτοκαταστροφική βία. Η αντίθεση στα λευκά κράνη των ΜΑΤ δεν είναι οι μαύρες κουκούλες, αλλά το ουράνιο τόξο του αποκλεισμένου Τρίτου (του μεγάλου κοινωνικού κινήματος), που αρνείται το ίδιο το γήπεδο της αντιπαράθεσης. Ωστόσο, το μείζον πρόβλημα είναι ότι συντηρούμε όχι τους λίγους «γνωστούς αγνώστους», αλλά τους πάρα πολλούς «άγνωστους γνωστούς»: τα εκατοντάδες παιδιά που δεν κρύβουν το πρόσωπό τους, αλλά εμείς επιλέγουμε να τα αγνοούμε. Αν κάποιος πρέπει να βγάλει την κουκούλα, είναι, πρώτα απ' όλα, η επίσημη κοινωνία του αποκλεισμού και των διακρίσεων.

Αντί για υστερόγραφο, αντιγράφουμε ένα συναφές σχόλιο του Σλοβένου φιλόσοφου Σλαβόι Ζίζεκ:

«Ενα γνωστό ανέκδοτο λέει ότι, στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένας Γερμανός αξιωματικός επισκέφθηκε τον Πικάσο στο ατελιέ του, είδε την «Γκουέρνικα», σοκαρίστηκε και τον ρώτησε: Εσείς το φτιάξατε αυτό; Ο Πικάσο απάντησε ήρεμα: Οχι, ΕΣΕΙΣ το κάνατε. Σήμερα, πολλοί φιλελεύθεροι, όταν αντικρίζουν βίαιες εκρήξεις όπως εκείνες του Παρισιού, ρωτάνε όσους αριστερούς επιμένουμε στην ανάγκη του ριζικού, κοινωνικού μετασχηματισμού: Εσείς το κάνατε; Αυτό θέλετε στ' αλήθεια; Ας απαντήσουμε όπως ο Πικάσο: Οχι, εσείς το κάνατε. Είναι αποτέλεσμα της δικής σας πολιτικής»!